سه مرحله تغییر رفتار بر اساس اصلاح رفتار شناختی

فرشید رشیدی فر

مشاور و روان درمانگر

---

اصلاح رفتار شناختی (Cognitive Behavior Modification) رویکردی است که اصول روانشناسی شناختی (cognitive psychology) و رفتارگرایی (behaviorism) را برای رسیدگی و اصلاح الگوهای ناسازگار تفکر و رفتار ترکیب می کند. این رویکرد، بر شناسایی و به چالش کشیدن الگوها و باورهای فکری منفی، ترویج تفکر انطباقی و منطقی تر، و اجرای استراتژی های رفتاری برای تسهیل تغییرات مثبت تمرکز دارد. هدف اصلاح رفتار شناختی بهبود مهارت های مقابله ای و ارتقای بهزیستی روانشناختی بلند مدت است که با تمرکز بر روی فعل و انفعلاتی که بین افکار، احساسات و رفتار ایجاد میشود صورت می‌گیرد.

دونالد مایچنبام (Donald H Meichenbaum)، چهره برجسته در زمینه روان درمانی، و کسی‌ که رویکرد اصلاح رفتار شناختی را ایجاد کرد و توسعه داد، اعتقاد داشت که تغییر رفتار بر اساس فرآیندهای غیر مستقیم که شامل تعامل گفتار درونی (inner speech)، ساختارهای شناختی (cognitive structures)، و رفتارها (behaviors) و نتایج حاصل از آن‌ها است، رخ می‌دهد. او یک فرآیند سه مرحله ای از تغییر را توصیف می کند که در آن این سه جنبه در هم تنیده شده اند. به گفته وی، تمرکز بر روی تنها یک جنبه برای تغییر ناکافی خواهد بود و هر سه مورد باید با هم مورد توجه قرار گیرند:

مرحله اول: مشاهده خود

نخستین گام در فرآیند تغییر شامل یادگیری فرد برای مشاهده رفتار خود است. معمولا در اوایل درمان، فرد گفت وگوی درونی منفی با خود دارد. عامل مهم، داشتن تمایل و توانایی فرد برای گوش دادن دقیق به خود است. این فرآیند شامل افزایش حساسیت به افکار، احساسات، رفتار ها، واکنش‌های فیزیولوژیکی و روش‌های واکنش به دیگران است. بعنوان مثال، فردی افسرده که به دنبال ایجاد تغییرات مثبت به روان درمانگر رجوع می‌کند، نخست باید تفکر "قربانی بودن" را در خود متوقف کند و خود را «قربانی» افکار و احساسات منفی نبیند، زیرا تمام این گفتگو های منفی‌ نقش مهمی‌ در افزایش افسردگی او خواهند داشت. اگر چه در صورت وقوع تغییر، مشاهده خود بسیار ضروری است، اما برای ایجاد تغییر کافی نیست. هر چه درمان به جلو میرود، فرد ساختارهای شناختی جدیدی را به دست می آورد که او را قادر می سازد مشکلات خود را با دید جدیدی ببیند.

مرحله دوم: شروع یک گفتگوی درونی‌ جدید

در نتیجه ارتباط با روان درمانگر، مراجع متوجه رفتارهای ناسازگارانه خود خواهد شد و می‌ آموزد تا رفتار های سازگارانه را جایگزین رفتار های ناسازگارانه خود کند. اگر فرد به دنبال تغییر چیزی می‌باشد که مدام به خود می‌گوید و از خود می‌خواهد، در آن صورت باید زنجیره رفتاری جدیدی را آغاز کند، زنجیره‌ای که با رفتارهای ناسازگار او ناسازگار است. مراجعان می آموزند که پریشانی روانی تابع وابستگی متقابل شناخت ها، احساسات، رفتارها و پیامدهای ناشی از آن است. در حین درمان، مراجع یاد می گیرد که تغییر گفتگوی درونی، به عنوان راهنمای رفتار جدید عمل می کند.

مرحله سوم: یادگیری مهارت های جدید

مرحله سوم فرآیند اصلاح شامل کمک به مراجعان برای متوقف کردن تفکرات، احساسات، و رفتارهایی‌ است که آنها را به پائین می‌کشانند و همچنین ارائه آموزش روش‌های سازگارانه‌تر برای مقابله با استفاده از منابع فردی خود است. فرد مهارت های مقابله ای (coping skills) موثرتری را خواهد آموخت که می تواند آنها را در زندگی‌ روزمره که به واقعیت نزدیک تر است به کار گیرد. به عنوان مثال، افرادی که نمی توانند با شکست کنار بیایند، ممکن است از ترس عدم موفقیت از اقدام در هر کاری اجتناب کنند. بازسازی شناختی (cognitive restructuring) می تواند به آن ها کمک کند دیدگاه منفی خود را تغییر دهند و در نتیجه تمایل بیشتری به شرکت در فعالیت های دلخواه داشته باشند. در عین حال، مراجعان همچنان بر گفتن جملات جدید به خود و مشاهده و ارزیابی نتایج تمرکز می کنند. باید توجه کرد که تغییر رفتار در شرایط گوناگون باعث واکنش های متفاوت تری از محیط نیز خواهد شد. در نتیجه، ثبات آنچه می آموزند تا حد زیادی تحت تأثیر آنچه با خود در مورد رفتارهای تازه و نتایج تازه به دست آمده می گویند خواهد بود.

لازم به ذکر است که اصلاح رفتار شناختی (CBM) باید توسط متخصصانی که دانش، مهارت‌ها و تجربه لازم را برای مدیریت مؤثر تکنیک‌های CBM و هدایت افراد از طریق فرآیند بازسازی شناختی و اصلاح رفتار دارند انجام شود. کمک گرفتن از متخصصان واجد شرایط که در CBM یا درمان شناختی-رفتاری (CBT) تخصص دارند، مهم است.

---

Farshid Rashidifar (MSW, RSW, Registered Social Worker, Psychotherapist)

Factor Inwentash School Of Social Work

University of Toronto