مکانیسم های دفاعی

فرشید رشیدی فر

مشاور و روان درمانگر

---

مکانیسم های دفاعی (defense mechanisms) به فرد کمک می کند تا با اضطراب (anxiety) کنار بیاید و از غوطه ور شدن در افکار آزاردهنده پیشگیری کند. مکانیسم های دفاعی بر خلاف آنچه ممکن است تصور شود که جنبه آسیب‌ شناختی (pathological) دارند، رفتارهای عادی هستند که می‌توانند ارزش انطباقی داشته باشند، مشروط بر اینکه به سبک زندگی تبدیل نشوند و باعث نشوند که فرد کاملا از مواجهه با واقعیت اجتناب کند. مکانیسم های دفاعی که فرد به کار می‌گیرد به سطح رشد و درجه اضطراب وی بستگی دارد که دو ویژگی مشترک دارند: (۱) واقعیت را انکار یا تحریف می کنند، و (۲) در سطح ناخودآگاه عمل می کنند. در ادامه، توضیحات مختصری درباره برخی از مکانیسم های دفاعی رایج داده ام.

لازم به ذکر است که ارائه روان درمانی، به موجب تخصصی بودن آن، نیاز به سالیان سال تجربه حرفه ای و تحصیلی‌ دارد و صرفا آگاهی‌ نسبی که مطالب زیر به شما ارائه می‌کند برای ارائه روان درمانی قطعا کافی‌ نخواهند بود.

مکانیسم دفاعی سرکوب (Repression)

افکار و احساسات تهدید کننده یا دردناک از آگاهی حذف می شوند.

مکانیسم دفاعیسرکوب یکی از مهم ترین فرآیندهای فرویدی (Freudian process) می‌باشد که اساس بسیاری از مکانیسم های دفاعی دیگر اختلالات روان رنجور(neurotic disorders) است. فروید سرکوب را به عنوان حذف غیر ارادی چیزی از آگاهی توضیح داد. فرض بر این است که بیشتر رویدادهای دردناک ۵ یا ۶ سال اول زندگی دفن می شوند، اما این رویدادها بر رفتارهای بعدی تأثیر می گذارند.

مکانیسم دفاعی انکار (Denial)

"بستن چشم ها" به وجود جنبه ای تهدید کننده از واقعیت.

مکانیسم دفاعی«انکار واقعیت» شاید ساده ترین مکانیسم در مقایسه با مکانیسم های دفاعی‌ دیگر باشد. این روشی است برای تحریف آنچه که فرد در یک موقعیت آسیب زا فکر می کند، احساس می کند یا درک می کند. این مکانیسم شبیه به مکانیسم دفاعی سرکوب (Repression) است، با این حال عموماً در سطوح پیش‌آگاهانه (spreconsciou) و خودآگاه (conscious) عمل می‌کند.

مکانیسم دفاعی شکل گیری واکنش (Reaction formation)

ابراز وارونه و مخالف در مواجهه با یک موضوع تهدید آمیز.

در مکانیسم دفاعی شکل گیری واکنش، فرد با ایجاد نگرش و رفتاری آگاهانه، که کاملاً مخالف تمایلات آزاردهنده اش هستند، سعی‌ بر مواجه نشدن با اضطراب ناشی‌ از درک آن «تمایلات آزاردهنده» می‌کند. بعنوان مثال، فرد ممکن است نفرت را با چهره ای از عشق پنهان کند، یا خود را بسیار انسانی‌ مطلوب و دلپذیر نشان دهد علارقم احساس کاملا منفی‌ که در رابطه با موضوع خاصی‌ دارد، و یا ظالم بودن خود را پشت نقاب لطف و مهربانی پنهان ‌کند.

مکانیسم دفاعی فرافکنی (Projection)

نسبت دادن خواسته ها و انگیزه های غیرقابل قبول خود به دیگران

مکانیسم دفاعی فرافکنی یک مکانیسم خودفریبی (self deception) است. در واقع فرد انگیزه‌های شهوانی، پرخاشگرانه یا سایرانگیزه‌های دیگرخود را در دیگری یا دیگران میبیند و نسبت میدهد.

مکانیسم دفاعی جابه جایی (Displacement)

هدایت انرژی به سمت یک جسم یا شخص دیگر زمانی که جسم یا شخص اصلی غیر قابل دسترس باشد.

مکانیسم دفاعی جابه جایی، روشی برای مقابله با اضطراب است که شامل تخلیه انگیزه های ناگهانی با جابجایی از یک شی تهدید کننده به یک "هدف امن تر" است. به عنوان مثال، شخصی‌ که با رئیس خود در محل کار مشکل پیدا کرده اما نمیتواند به او مستقیما چیزی بگوید و خصومت خود را در عوض سر بچه های خود در منزل خالی‌ می‌کند.

مکانیسم دفاعی عقلانی سازی (Rationalization)

ایجاد دلایل "خوب" برای توجیه یک نفس آسیب دیده.

مکانیسم دفاعی عقلانی سازی یا به عبارتی‌ "دلیل تراشی" به توجیه رفتارهای خاص و مسائلی‌ که باعث ناامیدی فرد میشود کمک می‌کند. بعنوان مثال وقتی‌ درخواست استخدام فردی توسط کارفرما رد میشود و آن فرد سعی‌ می‌کند خود را متقاعد سازد که از اول آن کار را نمیخواسته است.

مکانیسم دفاعی تصعید (Sublimation)

معطوف کردن انرژی جنسی یا خشم به کانال های دیگر.

در مکانیسم دفاعی تصعید، انرژی فرد معمولاً به کانال های اجتماعی قابل قبول و حتی گاهی اوقات تحسین برانگیز هدایت می شود. به عنوان مثال، انگیزه های پرخاشگرانه را می توان به فعالیت های ورزشی هدایت کرد، به طوری که فرد راهی برای ابراز احساسات پرخاشگرانه پیدا می کند و به عنوان یک موضوع مثبت و اغلب مورد تحسین قرار می گیرد.

مکانیسم دفاعی پسرفت (Regression)

بازگشت به حالت و دوران ابتدایی رشد، زمانی‌ که درخواست و مطالبه ها از فرد کمتر بود.

در مواجهه با استرس شدید یا چالش شدید، فرد ممکن است سعی کند با چسبیدن به رفتارهای ناپخته و نامناسب با اضطراب خود کنار بیاید. به عنوان مثال، کودکی که از محیط مدرسه می ترسد ممکن است رفتارهای بسیار بچه گانه کمتر از سن خودش را نشان دهد، مانند گریه کردن، وابستگی بیش از حد، مکیدن انگشت، پنهان شدن یا چسبیدن به معلم و غیره.

مکانیسم دفاعی درون فکنی‌ (Introjection)

پذیرش ناخودآگاه ارزش‌ها و معیارهای دیگران.

نوع مثبت مکانیسم دفاعی درون فکنی‌ شامل پذیرش ارزش های والدین یا ویژگی ها و ارزش های درمانگر است (با این فرض که آنها صرفاً قابل قبول باشند). یکی از نمونه های منفی مکانیسم دفاعی درون فکنی‌این است که فرد خود را با ارزش ها و ویژگی‌ های غیر قابل قبول دیگری ادغام کند. بعنوان مثال فرد مضطربی که ارزش های یک فرد و یا سیستم ظالم و متجاوز را صرفا بمنظور کاهش سختی‌ اضطراب خود قبول می‌کند و با آن همذات پنداری می‌کند.

مکانیسم دفاعی همانندسازی (Identification)

همانندسازی با سازمان ها یا افراد موفق به این امید که شما را ارزشمند تلقی کنند.

مکانیسم دفاعی همانندسازی می تواند به فرد احساس با ارزش بودن و یا هویت بدهد، و او را از احساس گسیختگی و شکست محافظت کند. این مکانیسم بخشی از فرآیند رشد است که توسط آن کودکان نقش رفتارهای جنسیتی (gender role behaviors) را یاد می‌گیرند، اما وقتی‌ که توسط افرادی که احساس حقارت می‌کنند استفاده می‌شود، تبدیل به یک واکنش و مکانیسم دفاعی میشود.

مکانیسم دفاعی جبران (Compensation)

پوشاندن نقاط ضعف یا ایجاد ویژگی ها و صفات مثبت خاص برای جبران محدودیت ها.

مکانیسم دفاعی جبران می‌تواند ارزش انطباقی داشته باشد، و همچنین می‌تواند تلاشی از سوی فرد برای گفتن «خوبی‌ ها و جنبه های مثبت من را ببینید نه منفی‌ ها را» باشد.

کلام پایانی

همانطور که ما از کودکی به نوجوانی و سپس از نوجوانی به بزرگسالی می رسیم، مکانیسم های دفاعی روانی نیز به همین ترتیب می توانند از مرحله ای به مرحله دیگر ادامه داشته باشند و در پاسخ به عوامل استرس زا به مراحل اولیه (regression) بازگشت کنند، یا می توانند در طول زمان تکامل یابند. مکانیسم های دفاعی می توانند درونی یا بیرونی شوند که منجر به مشکلات رفتاری در فرد می شود که می تواند روند روان درمانی را پیچیده کنند. داشتن درک کامل از مکانیسم های دفاعی می تواند به روان درمانگر کمک کند تا روند درمانی منجر به انحراف نشود. همچنین، تشخیص وجود مکانیسم های دفاعی در طول برخورد با فرد می تواند به حفظ یک رابطه درمانی و حرفه ای مناسب کمک کند.

---

Farshid Rashidifar (MSW, RSW, Registered Social Worker, Psychotherapist)

Factor Inwentash School Of Social Work

University of Toronto