عشق و علم: اساس نوروشیمی عشق ورزی

فرشید رشیدی فر

روان درمانگر

---

هلن فیشر، یک انسان شناس (Anthropologist)، نویسنده و محقق آمریکایی است که به دلیل تحقیقاتش در زمینه عشق، جاذبه و روابط از دیدگاه علمی ‌شناخته شده است. او تحقیقات گسترده ای در مورد عصب شناسی و روانشناسی عشق رمانتیک انجام داده است که به درک بهتر احساسات انسانی، دلبستگی و زیربنای بیولوژیکی عشق رمانتیک کمک کرده است. این کار علمی نقش انتقال دهنده های عصبی مانند دوپامین (dopamine) ، نوراپی نفرین (norepinephrine) ، تستوسترون (testosterone) ، فنیل اتیلامین (phenylethylamine) و سروتونین (serotonin) را در شکل دادن به تجربه عشق، با تمرکز ویژه بر سیستم پاداش مغز، بررسی می کند. تحقیقات فیشر سؤالات جالبی را در مورد ماهیت اعتیادآور بالقوه عشق رمانتیک مطرح می کند و تأثیر متقابل پیچیده بین نوروشیمی و احساسات انسانی را روشن می کند.

در زمینه تجربیات عاشقانه، سطح دوپامین به طور قابل توجهی در هسته اکومبنس (nucleus accumbens) مغز، هسته دمی (caudate nucleus) و ناحیه تگمنتال شکمی (ventral tegmental) افزایش می یابد. این منطقه شبکه پاداش (reward network) را تشکیل می دهد که اغلب به عنوان سیستم پاداش مزولیمبیک (mesolimbic reward system) شناخته می شود که ارتباط نزدیکی با احساس ولع و اعتیاد دارد. تحقیقات بر روی حیوانات نیز نشان می دهد که افزایش سطح دوپامین به عنوان یک مکانیسم جذب قوی عمل می‌کند، و سوژه را به ایجاد محبت شدید نسبت به هر کسی که در آن لحظه در نزدیکی قرار می‌گیرد، سوق می‌دهد. از آنجایی که اعتیاد به هر چیزی، از جمله قمار و مواد مخدر، با افزایش سطح دوپامین مرتبط هستند، این سوال ایجاد می شود که آیا عشق رمانتیک را می توان یک اعتیاد تلقی کرد؟ به گفته فیشر، پاسخ مثبت است. دوپامین نقش مهمی در سیستم پاداش مغز ایفا می‌کند و زمانی که خواسته‌های عاشقانه فرد برآورده نمی‌شود، سطح دوپامین بیشتر افزایش می‌یابد و هوس‌ها را تشدید می‌کند، به ویژه در غیاب معشوق.

دوپامین به طور کلی باعث افزایش سطح تستوسترون می شود که در نتیجه میل جنسی را افزایش می دهد و همچنین متابولیسم آن به نوراپی نفرین تبدیل می شود. نوراپی نفرین با تامین انرژی بیشتر و احساس سرخوشی، شبیه به اثرات محرک ها، این تخیل آزاد شده را تقویت می کند و به قولی‌ خواب و خوراک را از شخص می‌گیرد. از آنجایی که نوراپی نفرین نقش مهمی در تعدیل فرآیندهای حافظه در مغز دارد، با افزایش سطح نوراپی نفرین، جزئیات تجربه ذهنی‌ عاشق با معشوق در حافظه بلند مدت نقش می بندد. بنابراین، عشق و عاشقی با افزایش دوپامین شروع می شود، که منجر به افزایش نوراپی نفرین و احتمالاً تستوسترون می شود. یک پیامد قابل توجه از این تداخل شیمیایی، کاهش شدید سطح سروتونین است که منجر به "رنج و عذاب" می شود که مشابه اختلال وسواس فکری-اجباری (obsessive compulsive disorder) است. در این وضعیت، کاهش سروتونین به ویژگی‌های وسواسی در تجربه عاشقانه تداوم می بخشد، رویاها ظاهر می شوند، و کارهای روزمره به کل به تعویق میافتند.

درک تأثیر عمیق نوروشیمی بر تجربیات عاشقانه از اهمیت بسیاری برخوردار است. این واکنش‌های پیچیده شیمیایی در مغز نقش بسزایی در عمق و شدت احساسات ما نسبت به عشق و عاشقی ایفا می‌کنند. شناخت نقش نوروترانسمیترها مثل دوپامین، سروتونین و نوراپی نفرین در زمینه عشق نه تنها علم پشت عواطفمان را روشن می سازد، بلکه باعث می شود که با پیچیدگی‌های روابط عاشقانه آگاهانه برخورد کنیم.

---

Farshid Rashidifar (MSW, RSW, Registered Social Worker, Psychotherapist)

Factor Inwentash School of Social Work

University of Toronto