top of page

مراحل رشد شخصیت از دیدگاه فروید و اریکسون

Writer's picture: Farshid RashidifarFarshid Rashidifar

فرشید رشیدی فر

مشاور و روان درمانگر

 

مراحل رشد شخصیت از دیدگاه فروید و اریکسون

سهم قابل توجهی از مدل روانکاوی (psychoanalytic model) ، ترسیم مراحل رشد روانی-جنسی (psychosexual) و روانی اجتماعی (psychosocial) از تولد تا بزرگسالی است. مراحل روانی-جنسی به مراحل زمانی رشد فرویدی اشاره دارد که آغاز آن از دوران نوزادی می‌باشد. فروید بر این باور بود که عدم عبور درست از سه مرحله اولیه رشد باعث میشود که فرد نیاز به مشاوره پیدا کند. نخست، مرحله دهانی (oral stage) است که با ناتوانی در اعتماد به خود و دیگران و در نتیجه ترس از عشق ورزیدن و ایجاد روابط نزدیک و عزت نفس پایین سروکار دارد. مرحله بعدی مرحله مقعدی (anal stage) است که به ناتوانی در تشخیص و ابراز خشم می پردازد که منجر به انکار قدرت خود به عنوان یک شخص و عدم احساس خودمختاری می شود. مرحله سوم مرحله آلتی (phallic stage) است که به ناتوانی در پذیرش کامل تمایلات جنسی و احساسات جنسی و همچنین دشواری در پذیرش خود به عنوان یک مرد یا زن می پردازد. بر اساس دیدگاه روانکاوی فرویدی، این سه حوزه رشد فردی و اجتماعی، یعنی‌ عشق و اعتماد، برخورد با احساسات منفی، و پرورش پذیرش مثبت تمایلات جنسی، همگی ریشه در ۶ سال اول زندگی دارند که شکل دهنده شخصیت آینده فرد می‌باشند. زمانی که نیازهای کودک در طول این مراحل رشد به اندازه کافی برآورده نشوند، ممکن است فرد در آن مرحله تثبیت (fixated) شود و در زندگی آتی خویش با رفتارهای نابالغ روانی با موضوعات برخورد کند.


مراحل رشدی که فروید مطرح کرد توسط نظریه پردازان دیگر گسترش یافته است. بعنوان مثال اریک اریکسون (Erik Erikson) با تأکید بر جنبه های روانی اجتماعی رشد فراتر از دوران کودکی اشاره دارد که افراد باید در فواصل زمانی از دوران نوزادی تا پیری بر آنها مسلط شوند. نظریه رشد اریکسون معتقد است که رشد روانی-جنسی و رشد روانی-اجتماعی همزمان با هم اتفاق می افتند و در هرکدام از آن مراحل ما با ایجاد تعادل بین خود و محیط اطراف خود روبرو میشویم. اریکسون مراحل رشد انسان را فقط محدود به ۶ سال اول زندگی‌ نمی دانست، بلکه دیدگاه او بر این است که فرد در کل زندگی‌ خود از یک سری مراحل رشد عبور خواهد کرد که توسط بحران های (crisis) خاص مربوط به آن مرحله سپری خواهند شد. به عقیده اریکسون، بحران معادل نقطه عطفی در زندگی است که پتانسیل حرکت رو به جلو یا پسرفت را دارد. در این نقاط عطف، فرد یا موفق به حل مشکلات زندگی‌ خواهد شد و یا در تسلط و عبور از آن مرحله رشد دچار ناکامی خواهد شد. به عبارتی‌، تا حد زیادی، زندگی ما نتیجه انتخاب هایی است که در هر یک از این مراحل می‌کنیم.


اریکسون اعتبار حرفه ای خود را اغلب با تأکید بر «عوامل اجتماعی» در «روانکاوی معاصر» بدست آورد. روانکاوی کلاسیک (classical psychoanalysis) مبتنی بر روانشناسی نهاد (id psychology) است، و معتقد است که غرایز و تعارضات درون-روانی (intrapsychic) عوامل اساسی شکل دهنده رشد شخصیت (اعم از عادی وغیرعادی) هستند. روانکاوی معاصر(contempoeary psychoanalysis) بر اساس روانشناسی خود (ego psychology) استوار است، که نقش تعارضات درون-روانی را انکار نمی کند، اما بر تلاش «خود» برای تسلط در طول زندگی انسان تأکید می کند. روانشناسی ایگو با مراحل اولیه و مراحل بعدی رشد سر و کار دارد، زیرا فرض بر این است که مشکلات فعلی را نمی توان به سادگی معلول تکرار تعارض و کشمکش های ناخودآگاه از دوران کودکی دانست. مراحل نوجوانی، بزرگسالی‌ و کهنسالی، همگی شامل بحران های خاصی هستند که باید به هر کدام از آنها توجه شود. به عبارتی‌، هر مرحله با مراحل دیگر مرتبط است.


مشاهده رشد یک فرد از منظر ترکیبی که شامل عوامل روانی-جنسی و روانی-اجتماعی است بسیار به روان درمانگر میتواند کمک کند. در زیر، مقایسه مراحل روانی جنسی فروید و مراحل روانی اجتماعی اریکسون را خواهید خواند:


 

سال اول زندگی‌ (فروید) ؛ دوران کودکی (اریکسون)


فروید: مرحله دهانی (oral stage)

مکیدن سینه مادر نیاز به غذا و لذت های ابتدایی را برای نوزاد برطرف می کند. برآورده نشدن این نیاز باعث ایجاد احساس طمع در فرد خواهد شد. تثبیت دهانی (oral fixation) ناشی از محرومیت از لذت دهانی (oral gratification) در دوران نوزادی است. مشکلات شخصیتی بعدی می تواند شامل بی اعتمادی به دیگران، طرد کردن دیگران، ترس ازعشق ورزیدن یا ناتوانی در ایجاد روابط صمیمی باشد.


اریکسون: اعتماد در مقابل بی اعتمادی (trust versus mistrust)

اگر افراد نزدیک به نوزاد نیازهای اولیه جسمی و عاطفی او را تامین کنند، ریشه حس اعتماد را در او ایجاد کرده ا‌ند. نتیجه برآورده نشدن نیازهای اساسی، نگرش بی اعتمادی نسبت به دنیا، به ویژه نسبت به روابط بین فردی خواهد بود.


 

۱ تا ۳ سالگی (فروید) ؛ اوایل کودکی (اریکسون)


فروید: مرحله مقعدی (anal stage)

محدوده مقعدی (anal zone) در این مرحله از شکل گیری شخصیت اهمیت زیادی دارد. وظایف اصلی رشد شامل یادگیری استقلال، پذیرش قدرت و توان شخصی، و یادگیری ابراز احساسات منفی مانند خشم و پرخاشگری می باشند. الگوهای انضباطی و طرز برخورد والدین پیامدهای مهمی بر رشد شخصیتی آتی کودک دارد.


اریکسون: خودمختاری در مقابل شرم و شک (autonomy versus shame and doubt)

این مرحله، زمانی‌ است برای توسعه خودمختاری که شامل کشمکش اساسی بین احساس اتکا به خود (self reliance) و احساس شک به خود (self doubt) است. کودک نیاز به کاوش و آزمایش کردن، اشتباه کردن، و ایجاد شناخت و درک از محدودیت های محیطی‌ خود دارد. محدود کردن کودک توسط والدین در این مرحله باعث ایجاد حس وابستگی و تضعیف شدن ظرفیت کودک در برخورد با مسائلی‌ که بعد ها با آن در زندگی‌ مواجه خواهد شد می شود.


 

۳ تا ۶ سالگی (فروید) ؛ سن پیش دبستانی (اریکسون)


فروید: مرحله آلتی (phallic stage)

تعارض اساسی که کودک در این مرحله با آن مواجه است حول محور گرایش ناخودآگاه جنسی‌ به افراد نزدیک و جنس مخالف خود می چرخد که به علت ماهیت تهدید آمیز آنها سرکوب می شوند. مرحله فالیک در پسر، معروف به عقده ادیپ (Oedipus complex)، باعث میشود که مادر «موضوع عشق» پسر شود. مرحله فالیک در دختر، معروف به عقده الکترا (Electra complex)، شامل تلاش دختر برای جلب محبت و تایید پدر است. نحوه واکنش والدین، به صورت کلامی و غیرکلامی، به تمایلات جنسی در حال ظهور کودک، تأثیر بسیار مهمی‌ بر نگرش ها و احساسات جنسی کودک دارد.


اریکسون: ابتکارعمل در مقابل احساس شرم و تردید (autonomy versus shame and doubt)

تمرکز اصلی در این مرحله دستیابی به حس شایستگی، ایجاد صلاحیت خود، و ابتکارعمل است. اگر به کودکان فرصت و آزادی داده شود که فعالیت هایی‌ که برای آنها معنی‌ دارد را دنبال کنند، گرایش آنها به ایجاد نگرشی مثبت از خود خواهد بود و باعث میشود با همین نگرش مثبت پروژه ها و کارهایی که در آینده انجام خواهند داد را دنبال کنند. اما اگر فرصت ها و آزادی های لازم از آنها در این مرحله گرفته شود ابتکار عمل آنها در زندگی‌ همراه با حس شرم و گناه خواهد بود. به همین دلیل از پیش قدمی‌، و اتخاذ موضع فعال، خودداری می کنند و به دیگران اجازه می دهند که دیگران برای آنها تصمیمگیری و انتخاب کنند.


 

۶ تا ۱۲ سالگی (فروید) ؛ سن مدرسه (اریکسون)


فروید: مرحله تاخیر یا پنهانی‌ (latency stage)

در این مرحله انگیزه های جنسی کودکان آرام تر میشود و یا به عبارتی‌ برای مدتی شکل پنهان به خود می‌گیرد. علایق اینک به سمت مدرسه، همبازی ها، ورزش و طیف وسیعی از فعالیت های جدید می رود. در این مرحله کودک با مسائل بیرونی مرتبط می شود و به سمت اجتماعی شدن و ایجاد برقراری رابطه با دیگران گرایش پیدا می کند.


اریکسون: سازندگی در مقابل حقارت (industry versus inferiority)

در این مرحله کودک نیاز به گسترش درک خود از جهان دارد و باید به رشد و شکل گیری هویت و نقش های تعریف شده جنسی‌ و اجتماعی مناسب جنسیت خود ادامه دهد و مهارت های اساسی مورد نیاز برای موفقیت در مدرسه را بیاموزد. وظیفه اصلی، دستیابی به حس سازندگی است که به تعیین و دستیابی به اهداف شخصی اشاره دارد. عدم انجام این کار منجر به احساس بی کفایتی و حقارت در فرد خواهد شد.


 

۱۲ تا ۱۸ سالگی (فروید) ؛ سن نوجوانی و بلوغ (اریکسون)


فروید: مرحله تناسلی (genital stage)

در این مرحله مسائل قدیمی دوران فالیک مجدد احیا می شوند. این مرحله با بلوغ شروع می شود و تا آغاز سالخوردگی ادامه می یابد. با وجود محدودیت ها و تابوهای اجتماعی، نوجوانان می توانند با متمرکز کردن انرژی جنسی خود در فعالیت های مختلف اجتماعی مانند ایجاد دوستی، درگیر کردن خود در زمینه های هنری و ورزشی و آمادگی برای شغل و حرفه آینده خود، با انگیزه های جنسی‌ خود مقابله کنند.


اریکسون: هویت در مقابل سردرگمی (identity versus role confusion)

این مرحله دوران گذار از کودکی به بزرگسالی، و زمانی برای محک زدن محدودیت ها، برای گسستن وابستگی ها، و برای ایجاد یک هویت جدید برای خود می‌باشد. تضادهای عمده این دوران بر مشخص شدن هویت خود، اهداف و معنی زندگی متمرکز هستند. عدم دستیابی به حس هویت منجر به سردرگمی خواهد شد.


 

۱۸ تا ۳۵ سالگی (فروید) ؛ آغاز بزرگسالی (اریکسون)


فروید: ادامه مرحله تناسلی (genital stage)

ویژگی اصلی در این مرحله، آزادانه عشق ورزیدن و آزادانه کار کردن است. این مسیر به سمت بزرگسالی شامل رهایی از نفوذ خانواده و ایجاد ظرفیت مراقبت از دیگران است.


اریکسون: صمیمیت در مقابل انزوا (intimacy versus isolation)

وظیفه رشدی در این زمان ایجاد روابط صمیمانه است. عدم دستیابی به ایجاد روابط صمیمانه می تواند منجر به بیگانگی و انزوا شود.


 

۳۵ تا ۶۰ سالگی (فروید) ؛ میانسالی (اریکسون)


فروید: ادامه مرحله تناسلی (genital stage)


اریکسون: مولد بودن در مقابل رکود (generativity versus stagnation)

در این مرحله، نیاز به فراتر رفتن از خود و خانواده و مشارکت در کمک به نسل بعدی وجود دارد. در این دوره فرد باید فاصله ای که بین رویا های خود و دستاوردهای واقعی که دارد را با هم منطبق سازد. عدم دستیابی به حس مولد بودن اغلب منجر به رکود روانی می شود.


 

۶۰ سالگی به بالا (فروید) ؛ سالخوردگی (اریکسون)


فروید: ادامه مرحله تناسلی (genital stage)


اریکسون: صداقت در مقابل ناامیدی (integrity versus despair)

در این دوران، فرد به گذشته خود رجوع خواهد کرد. اگر کسی با پشیمانی های کم از گذشته به زندگی خود نگاه کند و شخصاً احساس ارزشمندی کند، به کمال و یکپارچگی خود (ego integrity) رسیده است. شکست در دستیابی به یکپارچگی خود می تواند منجر به احساس یأس (despair) و ناامیدی (hopelessness)، گناه (guilt) ، رنجش (resentment) و عدم پذیرش خود (self rejection) بشود.



مراحل رشدی که توسط فروید و اریکسون مطرح شده است اهمیت قابل توجهی در درک رشد روانی انسان دارد. مراحل روانی-جنسی فروید بر نقش تجربیات اولیه دوران کودکی و ضمیر ناخودآگاه در شکل دادن به شخصیت تأکید کرده است. این مراحل اهمیت حل تعارضات مربوط به حوزه های مختلف لذت را برجسته می کند. از سوی دیگر، اریکسون، مراحل روانی-اجتماعی را مطرح کرده است که کل طول عمر را در بر می گیرد و بر جنبه های اجتماعی و فرهنگی رشد تأکید می کند. مراحلی که اریکسون مطرح کرده بر تعاملات اجتماعی فرد و حل تعارضات مربوط به هویت و روابط صمیمی‌ متمرکز است. هر کدام از این مراحل رشد چارچوب بینش‌های ارزشمندی را در مورد پیچیدگی‌های رشد انسانی ارائه می‌دهند و به درک ما از شکل‌گیری شخصیت و چالش‌های افراد در مراحل مختلف زندگی کمک می‌کنند.


 

Farshid Rashidifar (MSW, RSW, Registered Social Worker, Psychotherapist)

Factor Inwentash School Of Social Work

University of Toronto


コメント


コメント機能がオフになっています。

Farshid Rashidifar

MSW. RSW. Psychotherapist

Vancouver (604) 830-2086       Toronto (416) 838-9333     info@farshidrashidifar.com

  • Instagram
  • Facebook
  • Twitter
  • LinkedIn
  • YouTube
  • TikTok
  • Telegram

Copyright© 2024 Farshid Rashidifar, All rights reseved.

bottom of page